نقش بهره‌برداری انسانی از آبخوان‌ها در تغییرات تنش پوسته زمین و افزایش رخداد لرزه‌ای در دشت‌های ایران

نویسندگان

  • علی شهریار منطقی فسایی دکترای جامعه شناسی، ارشد معماری وعمران ازاد تهران غرب،تهران، ایران. نویسنده
  • سید صمد رحمانی دانشجوی دکتری سازه عمران، چالوس ارشد سازه و مدیریت پیمان،چالوس، ایران. نویسنده

کلمات کلیدی:

آب‌های زیرزمینی, تنش پوسته, القای لرزه‌ای, فرونشست زمین, تداخل‌سنجی راداری

چکیده

برداشت گسترده و مداوم از آبخوان‌های ایران طی یک دهه اخیر به افت چشمگیر تراز آب زیرزمینی و فرونشست پایدار زمین انجامیده است. این دگرگونی‌های هیدروژئومکانیکی از دو مسیر می‌توانند بر پاسخ لرزه‌ای اثر بگذارند: کاهش فشار منفذی و در نتیجه کاهش تنش مؤثر بر سطوح لغزش، و ایجاد تنش‌های پوروالاستیک ناشی از باربرداری توده‌ای آبخوان که میدان تنش پوسته‌ای را در مقیاس دشت تا ناحیه بازتوزیع می‌کند. هدف این مقاله سنجش تجربی و مدل‌مبنا‌ی رابطه «برداشت آب–تغییرات تنش–لرزه‌خیزی» در چند دشت نماینده کشور است. بدین منظور مجموعه‌داده‌های واقعی و هم‌مقیاس گردآوری و یکپارچه می‌شود: سری‌های زمانی تغییرشکل زمین از Sentinel-1 به روش InSAR برای استخراج نرخ و کاسه‌های فرونشست؛ لاگ چاه‌های پیزومتری و داده‌های بهره‌برداری برای برآورد افت سطح ایستابی و شدت برداشت؛ و کاتالوگ‌های لرزه‌ای شبکه‌های ملی و بین‌المللی برای محاسبه نرخ رخداد، ژرفا، مقدار β و ناایستایی زمانی. سپس با هم‌مکان‌سازی فضایی/زمانی داده‌ها، تحلیل سری‌زمانی، رگرسیون‌های چندمتغیره و کنترل اثر بارگذاری‌های هیدرولوژیک فصلی، سهم مؤلفه انسان‌زاد از تغییرات لرزه‌ای برآورد می‌شود. نوآوری پژوهش در ادغام هم‌زمان داده‌های InSAR، هیدروژئولوژی و لرزه‌سنجی در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵، آزمون آستانه‌های افت تراز مرتبط با تغییر محسوس در پارامترهای لرزه‌خیزی، و ارائه سناریوهای مدیریتی مبتنی بر آستانه‌های برداشت برای کاهش خطرپذیری تحریک‌شده است. انتظار می‌رود نتایج، الگوهای مکانی/زمانی پیوند افت آب زیرزمینی و فرونشست با تغییرات پارامترهای لرزه‌ای را روشن کرده و مبنایی برای سیاست‌گذاری منابع آب، کاربری زمین و کاهش خطرپذیری در دشت‌های پرتراکم کشور فراهم آورد.

دانلود

چاپ شده

2025-09-23

شماره

نوع مقاله

مقاله پژوهشی

مقالات بیشتر خوانده شده از همین نویسنده

1 2 > >>