تحلیل نقش اصل شفافیت در تفسیر و اجرای قوانین اداری ایران با تأکید بر آرای دیوان عدالت اداری

چکیده

اصل شفافیت به‌عنوان یکی از اصول بنیادین حکمرانی خوب، نقشی اساسی در شکل‌گیری اعتماد عمومی، پیشگیری از فساد و تحقق عدالت اداری ایفا می‌کند. در نظام حقوقی ایران، با وجود تصریح برخی اصول قانون اساسی و قوانین عادی بر لزوم شفافیت در فرآیندهای اداری، نحوه تفسیر و اجرای این اصل در مقام عمل با چالش‌هایی همراه است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و از طریق انجام پژوهش میدانی بر روی آرای صادره از هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳، به بررسی میزان اثرگذاری اصل شفافیت در تفسیر و اجرای قوانین اداری پرداخته است. داده‌های پژوهش از طریق تحلیل محتوای کیفی بیش از ۱۲۰ رأی صادره در حوزه حقوق اداری استخراج و با مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته از ۲۵ قاضی، وکیل و استاد دانشگاه تکمیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که شفافیت، گرچه در برخی آرای شاخص به عنوان مبنای استدلال مورد توجه قرار گرفته، اما رویه‌ای منسجم و الزام‌آور در این خصوص وجود ندارد. علاوه بر آن، نبود تعریف دقیق از شفافیت در قوانین و فقدان آموزش‌های تخصصی برای قضات و مجریان اداری از جمله عوامل مؤثر در ضعف نهادینه‌سازی این اصل شناسایی شده‌اند. در پایان، پیشنهاداتی برای ارتقای رویه دیوان عدالت اداری در استناد مؤثر به اصل شفافیت ارائه شده است.