تحلیل نقش تفاسیر قضایی دیوان عدالت اداری در تحدید یا توسعه حقوق اداری در ایران

چکیده

دیوان عدالت اداری، به‌عنوان عالی‌ترین مرجع رسیدگی به دعاوی اداری در جمهوری اسلامی ایران، نقشی بی‌بدیل در تفسیر قوانین و مقررات اداری ایفا می‌کند. تفاسیر قضایی این دیوان، به‌ویژه در آرای وحدت رویه، نه‌تنها بر سیر تصمیم‌گیری ادارات دولتی اثرگذار است بلکه در تعیین مرزهای حقوق ملت در حوزه اداری نیز نقشی سرنوشت‌ساز دارد. این مقاله با هدف بررسی میدانی نقش تفاسیر دیوان عدالت اداری در تحدید یا توسعه حقوق اداری ملت، داده‌های مرتبط با آرای مهم دیوان را در بازه زمانی ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳ بررسی و تحلیل کرده است. در این پژوهش، با تحلیل محتوای بیش از ۱۲۰ رأی صادره از شعب و هیأت عمومی دیوان، و تطبیق آن با اصول حقوق اداری، تلاش شده است تا الگوهای تفسیری دیوان شناسایی شده و پیامدهای آن‌ها بر حقوق اداری ملت مشخص شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از تفاسیر دیوان ماهیتی توسعه‌گرا داشته و در راستای حمایت از حقوق مردم در برابر دولت عمل کرده‌اند، با این حال در برخی موضوعات خاص، تفاسیر محدودکننده نیز مشاهده می‌شود که ناشی از ملاحظات اجرایی یا ضعف قانون‌گذاری است. این پژوهش با تکیه بر روش‌شناسی کیفی و تحلیل مضمون، گامی در جهت فهم عمیق‌تر از کارکرد واقعی دیوان عدالت اداری در ساختار حقوقی کشور برداشته و می‌تواند مبنایی برای اصلاح رویه‌های قانونی و تقویت اصل شفافیت در حقوق اداری باشد.