تحلیل تأثیر طراحی دیکانستراکتیویستی و زیستی‌گرا بر ادراک ریسک فضایی، دلبستگی مکانی و رفتار سرمایه‌گذاری در فضاهای فرهنگی شهری ایران: رویکرد انسان‌محور مبتنی بر روان‌شناسی محیطی و اقتصاد رفتاری

چکیده

این پژوهش کاربردی با رویکرد توصیفی–تحلیلی، به بررسی تأثیر دو پارادایم متضاد در طراحی معماری—دیکانستراکتیویسم و طراحی زیستی‌گرا—بر ادراک ریسک فضایی، دلبستگی مکانی و رفتار سرمایه‌گذاری در فضاهای فرهنگی شهری ایران می‌پردازد. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر تلفیق روان‌شناسی محیطی و اقتصاد رفتاری است و با رویکرد انسان‌محور، به تحلیل پیامدهای روانی و اقتصادی فرم معماری می‌پردازد.

داده‌ها از طریق پرسش‌نامه ساختاریافته و با مشارکت ۳۱۲ نفر از شهروندان، معماران و سرمایه‌گذاران فرهنگی در پنج شهر بزرگ ایران گردآوری شد. تحلیل آماری با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS و AMOS و به‌کارگیری آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) انجام گرفت. نتایج نشان داد که طراحی دیکانستراکتیویستی موجب افزایش ادراک ریسک فضایی و کاهش دلبستگی مکانی شده و در نهایت رفتار سرمایه‌گذاری را تضعیف می‌کند (β = –0.28). در مقابل، طراحی زیستی‌گرا با تقویت پیوند عاطفی با فضا، تأثیر مثبتی بر رفتار سرمایه‌گذاری دارد (β = +0.31). شاخص‌های برازش مدل نیز در سطح مطلوبی قرار دارند (CFI = 0.94، RMSEA = 0.048، χ²/df = 2.14).

یافته‌ها نقش کنش‌گرای فرم معماری در شکل‌دهی به امنیت روانی و اعتماد اقتصادی را برجسته می‌سازند و راهکارهایی برای طراحی فرهنگی–پاسخ‌گو در توسعه شهری ارائه می‌دهند.